CİNNET

Bugünlerde yeniden Alman yazar Thomas Mann’ın kitaplarına odakladım. Cenevre seyahatimizde onun “Yol Hikayeleri” başlığıyla yayınlanan (*) seyahat notlarını elimden düşüremedim. Lübeck’e gittiğimizde ise ünlü yazarın doğduğu evi görmek de kısmet oldu.

Aslında Mann’ın, Hitler’in yükselişi sırasında var gücüyle faşizme karşı savaş açtığı, Alman halkını da bu tehlikeli gidişat konusunda sürekli uyardığı biliniyor, ne yazık ki, on yıl süren bu mücadeleyi, Mann kendi deyimiyle “sınırsız kudrete, şiddet ve sinsilikle erişenler” karşısında kaybediyor,  “ne İsa’ya, ne Musa’ya yaranamayan” adam pozisyonuna düşüyor. 

Rastlantı eseri, bir konferans için yurtdışında bulunduğu sırada, Hitler ve şürekası “gücü eline geçirince” ülkesine dönmeyişini şöyle anlatıyor:

…11 Şubat 1933’de yurt dışında konferanslar vermek üzere yola çıkış -önceki yüzlercesi gibi, hafif bagajla, her şeyden habersiz, kaderin bu gezi ile ilgili niyetleri konusunda en ufak bir fikir sahibi olmadan çıkılan bir seyahat. 

Eve dönüş yoktu. 

Söylememe gerek olmayan bir olaylar silsilesi dönüş yolumu kapattı- inanmaya çalıştığım gibi, bir süreliğine, yavaş yavaş kavramayı öğrendiğim gibi, uzun süreliğine, temelli. 

On yıl boyunca gücüm yettiğince mücadele ettiğim, son yıllarda artan bir dehşetle huzurum ve halkın seçimi denilen durum pahasına insanları uyardığım şey, şiddet ve sinsilikle Almanya’da sınırsız kudrete erişmişti. Beni iliklerime kadar ürperten bir cinnet (Rausch) halkı ayağa kaldırdı ve kendine “ulusal devrim” dedi… Rausch -ne kadar muğlak bir Almanca kelime! İçinde coşku ile aptallaşma, yüce ile alçak, engellerden kurtulmanın mutluluğu, mantıksızlığın sefaleti nasıl da birbirine karışıyor. Başka dillerde bu sihirli kelime hiç yok; onun yerine çok yalın ve nesnel bir tabir kullanıyorlar, sarhoş olma, zehirlenme gibi. Almanya bana zehirlenmiş görünüyordu, yücelmiş değil. Bir gecede vahşileşmişti- yabancılaşmış ve çirkinleşmiş haliyle, artık bana kalacak yer ve soluyacak hava sunmuyordu. Başka bir ülkeye sığınmamıştım, sadece seyahate çıkmışken birden kendimi sığınmacı olarak buldum…

Hitler’in faşist yönetim sürecinde Mann’ın evine, banka hesaplarına el konulduğu gibi eserleri, sürgün yılları boyunca kah “sansürlenerek” kah toplatılarak Alman halkından uzak tutuluyor.  Edebiyat dalında ona Nobel ödülü getiren Buddenbrooklar (*)  romanı bile Almanlara “kötüleniyor,” Mann’ı, “aile sırlarını faş etmesine ne gerek vardı?” Diyerek tu-kaka ediyorlar. Bonn üniversitesi, Nobelli yazara yıllar önce verdiği onursal diplomayı geçersiz kılıyor. Lübeck’te yazarın aleyhinde düşünenler o yıllarda çoğunlukta. Belki sırf bu yüzden ünlü yazarın kısa bir süre oturduğu diğer ev de korunmuyor, yerinde yeller esiyor, hatta  sonradan inşa edilen bir kızarmış tavuk lokantası var orada şimdilerde. Neyse ki “baba evi”  şu sıralarda bakıma alınmış, tadilatı tamamlanınca müzeye dönüştürülecekmiş.  

Peki bu hikaye size çok tanıdık gelmiyor mu?

Bu çağda kitapların dergilerin toplatıldığı, bir karikatürü bile hazmedemeyenlerin, çizerini ters kelepçeyle gözaltına aldığı (***), bütün bu yaşananlara itirazı olanların da tutuklanıp hapse atıldığı bir hikaye…

Thomas Mann yaşananları “Rausch” sözcüğü ile nitelendirirken bu sözcüğün başka dillerde karşılığının olmadığını ileri sürüyor. Oysa bence var;  

-Cinnet hali, alçaklık, güç zehirlenmesi, sözün bittiği yer, facia, yıkım, dünya diktatörlerinin, tek adamların çıkmaz sokağı…

Bilmem siz ne dersiniz?

(*)https://www.canyayinlari.com/yol-hikayeleri-9789750755972?srsltid=AfmBOorb8sDBkCydI2X-e7Ye4bzMo4iJAjhzf5PjappMcyFCuaI_BhMb

(**)https://tr.m.wikipedia.org/wiki/

(***) https://www.bbc.com/turkce/articles/cew00dvz5qeo